ضروریات طریق استنباط آیات الهی از دیدگاه  آیت الله فاضل لنکرانی ؛

فهم ظاهر، تفسیر، تأویل و فهم ارجاع متشابه به محکم

به گزارش خبرنگار مذهبی پایگاه اطلاع رسانی ستارگان به نقل از خبرگزاری حوزه، آیت الله محمدجواد فاضل لنکرانی رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) در دیدار طلاب مرکز تخصصی مطالعات تطبیقی فِرَق و مذاهب اسلامی مشهد مقدس، در تفسیر آیه ۴۴ سوره نحل، بیان کرد: خداوند می‌فرماید: ما قرآن را بر تو نازل کردیم تا برای مردم کنه آنچه که بر آنها نازل شده را بیان و تبیین کنی. طبعاً خدا نمی‌فرماید «لتقرأ علی الناس» ما قرآن را نازل کردیم تا آن را برای مردم قرائت کنید و بلکه می‌فرماید «لتبیّن»، یعنی آن را تبیین کنی  و توضیح دهی.

وی افزود: خداوند تبارک و تعالی در ادامه نیز می‌فرماید: «وَلَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ»، بعد از بیان، مردم باید تفکر کنند. گرچه خدای تبارک و تعالی تفکر را با لعلّ ذکر فرموده اما مطلوب اصلی از نزول قرآن تدبّر و تفکر در آیات قرآن است. تفکر در «ما نزّل إلیهم» یعنی تفکر در مجموع «بین الدّفتین» و آنچه که از اول تا آخر قرآن آمده است.

استاد درس خارج حوزه علمیه قم ادامه داد: خداوند در آیه ۶۴ همین سوره نحل چنین می‌فرماید: «وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ إِلَّا لِتُبَینَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُوا فِیهِ وَهُدًی وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ یؤْمِنُونَ» ما کتاب را بر تو نازل نکردیم، مگر برای تبیین آنجا انزلنا إلیک است و اینجا ما أنزلنا عَلیک است، آنجا فرمود لتبیّن للناس. اینجا هم می‌فرماید «لتبیّن لهم».

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با بیان اینکه به حسب مباحث و ضوابط اصولی در مورد آیه ۴۴ ممکن است گفته شود یک غایت از غایات انزال قرآن بیان است، گفت: شاید غایات دیگری هم داشته باشد اما وقتی در این آیه می‌فرماید «وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَیْکَ الْکِتَابَ إِلَّا لِتُبَیِّنَ لَهُمُ الَّذِی اخْتَلَفُوا فِیهِ وَهُدًی وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ یُؤْمِنُونَ»، این حصر دلالت می‌کند که ما قرآن را نازل کردیم برای اینکه فقط آن را برای مردم بیان و تبیین کنی تا بتوانند کلید حل آنچه که در آن اختلاف دارند را از طریق این قرآن پیدا کنند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با تأکید بر اینکه قرآن کلید حلّ هر اختلافی است، تصریح کرد: در همه امور اعتقادی، فقهی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و هر چیزی که موجب اختلاف فکری ‌شود یک کسی مطلبی را نفی می‌کند و دیگری اثبات و این اختلاف افکار با مراجعه به قرآن روشن می‌شود.

آیت الله فاضل لنکرانی وظیفه طلاب در فهم و عمل به قرآن کریم را مورد توجه قرار داد و در توصیه هایی به آنها بیان کرد: در درجه اول ما طلبه‌ها از دو جهت مکلّف هستیم، یکی اینکه مدعی هستیم می‌خواهیم در مسیر فهم قرآن قرار ‌گیریم، آمدیم تا کتاب الهی را بفهمیم و در آن تأمل و تدبّر کنیم تا یک وجود قرآنی پیدا کنیم ـ نه اینکه فقط قاری قرآن بشویم که البته آن هم یک افتخار است ـ پس باید خوب تحصیل کنیم تا بتوانیم ربط بین آیات، ربط بین متشابهات و محکمات قرآن را، نحوه‌ی ارجاع متشابهات به محکمات را بفهمیم.

وی افزود: البته این امر به نحو کامل در اختیار بشر عادی قرار داده نشده، لذا یکی از آیاتی که ما می‌توانیم به خوبی از آن امامت را استفاده کنیم، همین آیه شریفه‌ی سوره مبارکه آل عمران است که خدا می‌فرماید این قرآن دارای آیات محکمات و آیات متشابهات است و تأویل آن را فقط خدا و راسخون در علم می‌دانند «‌وَمَا یعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ».

استاد درس خارج حوزه علمیه قم به تبیین نکات نحوی و تفسیری آیه فوق پرداخت و اظهار داشت: قبل از این نزاع معروف که آیا راسخون عطف به خدای تبارک و تعالی هست یا نیست؟‌ همه بحث این است که این قرآن محکم دارد و متشابه، چه کسی می‌تواند محکم را از متشابه تشخیص بدهد و بگوید این متشابه بر می‌گردد به این محکم و با این محکم تفسیر می‌شود؟ غیر از امام معصوم کسی نمی‌تواند این کار را بکند. بله یک عالم برجسته‌ای که در قرآن خوب کار کرده باشد مثل مرحوم علامه طباطبائی رضوان الله علیه که در این جهت انصافاً نظیر ندارد.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) ادامه داد: آن مرحوم در مورد ارتباط وثیق آیات با یکدیگر گاهی ادعا می‌کنند ۲۰ الی ۳۰ آیه از سوره‌های مخلتف قرآن با هم ارتباط دارند و وجه ارتباطش را هم بیان می‌کند. اما با این حال توانمندی ایشان هم در یک محدوده‌ای است و نسبت به همه متشابهات چنین توانی را ندارد، همه علما و فلاسفه و فقها را جمع کنند چنین قدرتی ندارند. به نظر من یکی از ادله‌ای که به خوبی دلالت بر امامت دارد همین بحث اوایل سوره آل عمران است.

آیت الله فاضل لنکرانی با استناد به آیه «‌ لَعَلَّهُمْ یتَفَکَّرُونَ‌»، به اهمیت موضوع تفکر و تعقل در قرآن اشاره کرد و افزود: بر این اساس پس باید در قرآن تفکر کنیم و ببینیم که معنا و تأویل و تفسیرش چیست؟ یعنی ۱) فهم ظاهر آیه ۲) فهم تفسیر آیه ۳) فهم تأویل آیه ۴) فهم ارجاع متشابه به محکم، این مراحل فهم یک آیه است.

وی یکی از موارد مهم در تفسیر قرآن که طلاب باید به آن توجه ویژه داشته باشند را فهم نحوه‌ ارتباط بین آیات ذکر کرد و گفت: در مورد یک ساختمان آن کسی می‌تواند از آن درست استفاده کند که بداند اجزاء این ساختمان چیست و چه ارتباطی با هم دارند؟ و الاّ اگر کسی اطلاع نداشته باشد نمی‌تواند حتی از یک قسمت معین آن هم درست استفاده کند، قرآن این چنین است.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ابراز کرد: به نظر من این عبارت «القرآن یفسّر بعضه بعضاً» نیاز به حدیث ندارد، از همین آیه می‌شود آن را استفاده کرد، «مِنْهُ آیَاتٌ مُحْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ»، هنّ امّ الکتاب که می‌گوید محکمات ام الکتاب است یعنی متشابهات را باید به محکمات ارجاع داد که محکمات مفسر متشابهات هستند، از همین آیه ما تفسیر قرآن به قرآن را استفاده می‌کنیم حال این می‌خواهد حدیث باشد یا نباشد، سند درست داشته باشد یا نداشته باشد.

آیت الله فاضل لنکرانی خطاب به طلاب بیان کرد: در این مسیر مباحث کلامی که شما بالخصوص طی می‌کنید هر چند، مسیر فقه و اصول هم ارتباط با قرآن دارد و ارتباطش هم ‌بسیار وثیق است اما دایره ارتباط بحث‌های اعتقادی، سیاسی، اخلاقی، اجتماعی و ... با آیات قرآن خیلی بیشتر است. تلاش کنید یک چنین هدف بلندی را بری خود ترسیم کنید. بالاخره ادعا می‌کنیم در نبود انبیاء، و امام معصوم جای اینها قرار داریم، که البته ادعای خیلی بزرگی است. این ادعا گاهی اوقات تنِ انسان را می‌لرزاند! هر چند از یک طرف برای انسان خوشحالی و شوق می‌آورد، به انسان انگیزه می‌بخشد و او را پرانرژی ساخته و امیدوار می کند اما از این سو انسان بر خود می لرزد که ما جای انبیاء و معصوم نشسته‌ایم و می‌خواهیم قرآن را برای مردم بیان کنیم. این خیلی مسئولیت سنگینی است، سنگین هست اما خیلی هم ارزش دارد با ارزش‌تر از این مسئولیت در عالم وجود ندارد.

وی با بیان این که در این آیه مورد بحث، خداوند پیامبر اکرم را مبعوث به رسالت کرد و قرآن را بر او نازل فرمود و اساس کار حضرت را تبیین قرار داد، ابراز کرد: اساس کار مردم هم تفکر در قرآن است «لعلهم یتفکرون» تا بعد از تبیین این آیات، بشر بتواند در هر امری که اختلاف کرد راه‌حل آن ر اپیدا کند. در روایات هم فرموده‌اند چنانچه دو نفر در امری اختلاف کردند اگر به قرآن رجوع کنند اختلافشان حل می‌شود.

رئیس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) طلاب را به استفاده درست از فرصت ها برای تحقیق و پژوهش در زمینه های مختلف دینی توصیه کرد و افزود: حرف‌های گفته نشده و تحقیقات انجام نشده فراوان است فکر نکنید در باب توحید و معاد و ... همه حرف‌ها زده شده، نه! تحقیقات گفته نشده فراوان است، میدان هم برای تحقیق بسیار آماده است. سعی کنید در هر سالی که از عمر علمی‌تان می‌گذرد ببینید چه مطلب جدیدی را می‌توانید به حوزه علمیه و مجموعه دانشمندان عرضه کنید، ما در این قطار پر سرعت علمی چقدر سهیم هستیم؟

استاد درس خارج حوزه علمیه قم با تاکید بر اینکه طلاب نباید ذهن خود را انبار و انباشت حرفهای دیگران کنند و باید تلاش کرد تا ذهن خلاق داشته باشیم، اظهار داشت: در این حدیث معروف «ما أخْلَصَ عَبْدٌ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أرْبَعِینَ صَباحَاً إلَّا جَرَتْ یَنابِیعُ الحِکْمَةِ»، این ینابیع الحکمه، حکمت‌های بسیار محکمی است که در کلمات دیگران نیست اما از قلب این انسان مخلص تراوش پیدا می‌کند، شما یک چنین هدفی را داشته باشید.

وی در پایان خطاب به طلاب تأکید کرد: از برنامه‌های مرکز به نحو احسن استفاده کنید. تردید نداشته باشید که شیعه در آینده بسیار گسترش پیدا می‌کند و نیاز به عالم قویّ مسلط مجهّز به مباحث علمی زیاد خواهد شد. سعی کنید هر کدام‌تان بتوانید ان شاء الله عَلَم و پرچمی برای اسلام و مکتب اهل‌بیت باشید.