نوازنده و منقبت‌خوان تربت‌جام؛

هنرمند اهل سنتی که برای امام رضا می‌خواند

به گزارش خبرنگار سرویس موسیقی پایگاه اطلاع رسانی ستارگان به نقل ازایلنا، یکی از موضوعات مهم و با اهمیت در حوزه موسیقی نواحی توجه به آیین‌هایی است که از گذشته وجود داشته‌اند. باید گفت این آیین‌ها و مناسک در اغلب موارد به عنوان رسوم قومیتی معرفی شده‌اند؛ که اتفاقا درست هم هست. موضوعی که این آیین‌ها را اهمیت می‌بخشد، وجهه مردمی و اجتماعی آنهاست که البته حال دیگر مورد توجه نیستند! دلیل این عدم توجه وجود موسیقی‌ها و سبک‌هایی است که معمولا ریشه و خاستگاهی غیر ایرانی دارند و اغلب وارداتی هستند! و اگر هم ایرانی باشند بی‌هویتند؛ یعنی در سبک و ساختار مشخصی نمی‌گنجند.
موضوع مهم دیگر گره خوردن آیین‌های مذهبی با موسیقی است. «صلوات‌خوانی»، «سحری‌خوانی»، «منقبت‌خوانی»، «چاووشی‌خوانی» تنها برخی از گونه‌های مهم اما فراموش شده‌ای هستند که افراد کمی آنها را می‌شناسند. این عدم شناخت باعث شده استادان معدود و فعالان عرصه‌های مذکور نسبت به شرایط موجود دلسرد شوند و از آموزش دادن نسل‌های بعدی دست بکشند.
یکی از تمهیدات برای احیا و زنده نگاه داشتن آیین‌ها و مناسک مهم موسیقایی، مذهبی، حمایت ویژه از فعالان و استادان است که متاسفانه وجود ندارد و باید گفت این عدم توجه از گذشته بوده است. ناگفته پیداست که هنرمندان موسیقی نواحی از حمایت‌های مالی مطلوبی از سوی وزارت ارشاد، دفتر موسیقی، صندوق اعتباری هنر و شعبات انجمن‌ها و اداره های ارشاد شهرستان‌ها برخوردار نیستند و این کاستی همواره زندگی و معیشت هنرمندان نواحی را به قهقرا برده است. در این میان تنها راه موجود؛ برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهای رقابتی و غیر رقابتی با محوریت آیین‌های موسیقایی است که کمتر شاهدش بوده‌ایم.
بنیاد فرهنگی هنری امام رضا (علیه السلام) تلاش دارد در این زمینه رویدادهای درخوری را برگزار کند. یکی از این رویدادها جشنواره «مدیحه‌سرایی و چاووشی‌خوانی روستایی رضوی» است که ششمین دوره آن چندی پیش به دبیری احمد صدری در شهر بوشهر برگزار شد. به گفته احمد صدری حدود سی شرکت‌کننده  برای حضور در جشنواره «مدیحه‌سرایی و  چاووشی‌خوانی روستای رضوی» آثار خود را به دبیرخانه جشنواره امام رضا(علیه السلام) ارسال کرده بودند که داوری این آثار در تهران با حضور هیات داوران ایرج نعیمانی، کاوه خورابه و غفور محمدزاده انجام شده است.
گفتنی است، با نظر هیات داوران و با توجه به اینکه کارهای ارسال شده نسبت به یکدیگر ارجحیت خاصی نداشته‌اند، تصمیم بر این شده که شرکت‌کنندگان به صورت رتبه‌بندی اعلام نشوند. در همین راستا با نظر هیات داوران، نفرات برتر به صورت برگزیده اعلام و از جوایز یکسانی برخوردار بوده‌اند.
ظاهر مرادی یکی از هنرمندان تربت جام و خطه خراسان رضوی، یکی از برگزیدگان جشنواره روستایی رضوی است. دیگر برگزیدگان این بخش نیز مجید بهمنش (از شهر قائن خراسان جنوبی در بخش چاووشی‌خوانی) و عرفان خان‌محمدزاده (از شهر اردبیل در بخش مدیحه‌سرایی) هستند.
ظاهر مرادی طی گفتگو با ایلنا درباره حضورش در جشنواره «مدیحه‌سرایی و چاوشی‌خوانی روستایی رضوی» توضیحاتی داد. او ضمن صحبت‌هایش از عدم امکانات و شرایطی گفت که در تربت جام و روستاهای تابعه وجود دارد و هنرمندان را با مشکلات عدیده مواجه کرده است.

آیا آخرین فعالیت‌ رسمی‌تان حضور در جشنواره‌ای بوده که چندی پیش در بوشهر برگزار شد؟
بله. بخش‌هایی از جشنواره‌ امام رضا (علیه السلام) امسال در استان بوشهر برگزار شد که من هم در آن شرکت کردم. برای حضور در این رویداد که جشنواره روستایی رضوی نام دارد، به بوشهر که در این فصل آب و هوای بسیار خوبی داشت، رفتم. برگزارکنندگان در میزبانی بسیار خوب عمل کرده بودند. خداراشکر از هر نظر که تصور کنید امکانات لازم در اختیارمان بود. می‌دانید وجود امکانات اولیه برای ما که در مناطق محروم هستیم موهبتی است. جشنواره آسمان هشتم  که مختص روستاییان است یکی از جشنواره‌های بنیاد امام رضا (علیه السلام) است که شامل چندین زیر مجموعه است. یکی از بخش‌های آن جشنواره چاووشی خوانی و مدیحه سرایی رضوی روستایی است که من در بخش مدیحه‌سرایی که در منطقه ما به «منقبت خوانی» معروف است، شرکت کردم.
حضور در این جشنواره برای شما چه اتفاق جالبی را رقم زد؟
منطقه ما سنی نشین است. دوستانی که در جشنواره بودند برایشان جالب بود که یک هنرمند اهل سنت برای امام رضا (علیه السلام) می‌خواند. وقتی از من پرسیدند برایشان توضیح دادم که ما سنی و شیعه برادر هم هستیم و امامان علیهم السلام فرزندان پیامبر (صلی الله علیه و آله) هستند و نزد اهل سنت احترام دارند؛ خصوصا امام رضا (علیه السلام). الحمدلله همانطور که گفتم مجدد امام رضا (علیه السلام) مرا طلبید و قرار شد در میلاد این امام رئوف در اختتامیه منقبت‌خوانی کنم، این سعادتی است برای من که طی دو هفته دو بار برای امام رضا (علیه السلام) بخوانم. 
مناطق محروم در کشور زیاد است. شما به طور دقیق اهل کدام شهر یا روستای خراسان بزرگ هستید؟
من از استان خراسان رضوی و شهرستان تربت‌جام هستم. منطقه‌ای داریم با نام «درس آخوند» که من آنجا ساکنم. جایی که من زندگی می‌کنم زادگاه و خاستگاه بزرگانی مانند مولانا حاج قاضی جلال‌الدین فقهی و ملا دادعلی دو تن از نامداران شعر و عرفان است. هنرمندان موسیقی هم در این روستا هستند، اما به دلیل بعد مسافت تاکنون خیلی مورد توجه نبوده‌اند. البته اخیرا وضع بهتر شده و گاه به صورتی موردی به برخی جشنواره‌ها دعوت می‌شویم.
در منطقه‌ای که زندگی می‌کنید با وجود کمبود امکانات چگونه به فعالیت‌های هنری خود ادامه می‌دهید؟
همانطور که گفتم جایی که من زندگی می‌کنم دو شاعر نامی دارد. یکی مولانا حاج قاضی جلال الدین فقهی و ملا دادعلی که هردو فوت کرده‌اند. کلا در حال حاضر چند هنرمند هستیم که در محل زندگی‌مان فعال هستیم. منطقه‌ای که از آن صحبت می‌کنم مجموعه‌ای از هفده روستاست. محمد حسن‌زاده، و میرگل حسن‌زاده برخی از این دوستان هستند. آقای عبدالرئوف برنا نیز یکی از استادان منطقه‌مان است که دو فرزندش فاروق و امین هم خواننده هستند. ما معدود هنرمندان در منطقه‌ای بسیار محروم زندگی می‌کنیم.
اوضاع اقلیمی آنجا چطور است؟
ما در منطقه‌ای کویری زندگی می‌کنیم که آب و هوایی خشک دارد و همین موضوع زندگی را بر ساکنان سخت کرده‌ است. خودتان می‌دانید که زندگی در چنین اوضاعی برای یک هنرمند که امکاناتی ندارد چقدر دشوار است. حالا حساب کنید افرادی هم هستند که به هنر و موسیقی علاقه دارند،‌ اما امکاناتی نداریم که آنها به فراگیری و فعالیت بپردازند. البته که در جای جای ایران هنرمند خوب و کاربلد بسیار داریم و تعداد علاقمندان بی‌امکانات هم بسیار زیاد است؛ منتهی من می‌توانم بر اساس تجارب خودم از وضعیت منطقه خودمان بگویم.
اساس فعالیت خودتان و هنرمندان هم‌دیارتان بر چه مبنایی است؟
تنها راه ممکن برای ما برای اینکه دیده شویم شرکت در جشنواره‌هاست. البته همانطور که گفتم اخبار و فراخوان‌ها دیر به دستمان می‌رسد یا اصلا نمی‌رسد؛ مگر به صورت موردی. از طرفی منطقه ما مشکل بزرگی دارد که اگر کسی صد بار به ما زنگ بزند نود بار موفق نمی‌شود. مشکل آنتن دهی تلفن همراه و سرعت افتضاح اینترنت.
از منطقه خراسان فقط شما در جشنواره «مدیحه‌سرایی و چاووشی‌خوانی روستایی رضوی» برگزیده شدید؟
خیر. آقای مجید بهمنش حضور داشتند که در بخش «چاووشی‌خوانی» برگزیده شدند، البته ایشان از شهر قائن و خراسان جنوبی در جشنواره حضور یافتند.
 به واسطه این گفتگو می‌توانید درخواست خود از مسئولان را مطرح نمایید.
من ترجیح می‌دهم پیش از هر چیز از کمبود امکاناتی بگویم که تمام منطقه و هفده روستای تابعه را دربرگرفته است. شاید باور نکنید، اما ما تا دو سال قبل آب شیرین نداشتیم. البته الان هم این مشکل به نوعی دیگر وجود دارد. درست است که الان دو سال است لوله‌کشی آب شیرین داریم اما فقط سه روز در هفته به آن دسترسی پیدا می‌کنیم، آن هم به وسیله تانکر. مشکل گاز هم داشتیم که حل شده،‌ اما همچنان با آب چالش داریم. کلا منطقه ما کم آب است و اینطور نیست که به دل مصرف کننده باشد و رضایت او را جلب کند.
خودتان و دیگر هنرمندان هم‌دیار شما به لحاظ شغلی چه وضعیتی دارید و چگونه امرار معاش می‌کنید؟
این کمبود آبی که داریم باعث شده کشاورزی نداشته باشیم و کویر مطلق است. این عدم وجود کشاورزی خود به تنهایی معضلی جدی است و خب می‌دانید در اغلب مناطق مشاغل کشاورزی و باغداری و دامداری شغل اول اهالی روستاهاست. ما از این امکان مهم محروم هستیم. به هرحال این کاستی باعث می‌شود نه فقط هنرمندان که مردم عادی هم به دنبال مشاغل دیگر باشند. شاید باور نکنید اما الان روی این را ندارم به شما که اهل فرهنگ و رسانه‌ هستید و وضعیت را می‌دانید، بگویم شغلم چیست!
بدیهی است که همه مشاغلی که به کسب درآمد حلال منجر می‌شوند، شریف هستند؛‌ بنابراین شغل شما هرچه که هست شریف است.
من با جمع‌آوری ضایعات و فروش آنها کسب درآمد می‌کنم و زندگی‌ام از این طریق می‌گذرد. دیگر هنرمندان هم وضعیت خوبی ندارند چون شغلی در کار نیست. بله زمانی دامداری در منطقه ما شغل محسوب می‌شده که به علت خشکسالی‌های پی در پی از بین رفته است. اگر خداوند لطف کند باران یا برف بیشتری ببارد؛ این احتمال هست که اهالی بتوانند شکم زن و بچه خود را سیر کنند. به والله اگر خشکسالی باشد زندگی در منطقه ما امکان‌پذیر نیست و اگر هم باشد خیلی خیلی دشوار است. هرچه از سختی‌های حاصل از خشکسالی بگویم کم گفته‌ام.
این مشکلات بدیهی و متعدد محدود به منطقه شما و آن هفده روستاست؟
خیر این طور نیست. باید تاکید کنم که شهر تربت جام هنرمندان زیادی دارد که اتفاقا حرفه‌ای و کاربلد هستند. اما آنها هم در شرایطی مساعد زندگی نمی‌کنند و هر کدام مشکلات خودشان را دارند. عدم امکانات و حمایت دو موضوع مهمی است که هنرمندان خراسان و شهرها و روستاهای تابعه از آن بی بهره‌اند. این موارد مشکل معیشت را رقم می‌زند و اینگونه است که می‌بینیم یک هنرمند در شغلی غیر مرتبط با در آمد کم مشغول به کار می‌شود. این رویه گاه هنرمند را از کار اصلی خود که هنر است،‌ دور می‌کند و بر کیفیت کارش اثر می‌گذارد. کلا هنرمندان خطه تربت جام هیچ امکاناتی ندارند و اصلا مورد حمایت مسئولان یا دستگاه‌های فرهنگی و هنری نیستند.
آیا خودتان به اداره ارشاد یا انجمن موسیقی شهر و استان رفته‌اید و در رابطه با مشکلات‌تان با مسئولان صحبت کرده‌اید؟
بله این کار را کرده‌ام. لوح‌های تقدیرم را به اداره ارشاد برده‌ام و گفته‌ام من هنر کارت ندارم. در حالی که هنرمند هستم و تمایل دارم در این عرصه فعالیت داشته باشم. واقعا جالب است! در میان جمعیت کثیر کشور و در میان انبوه هنرمندان  فردی از یک استان و البته از یک شهر بسیار محروم در جشنواره‌ای شرکت کند و برگزیده شود و مقام بیاورد، اما مورد هیچ حمایتی قرار نگیرد و مسئولی از این اتفاق با خبر نشود! چرا باید اینطور باشد. آن هم برای هنرمندانی چون من که از هیچ امکاناتی برخوردار نیستند. واقعا عضویت در صندوق اعتباری هنر و دریافت هنر کارت جزو خدمات اولیه‌ای است که باید به هنرمندان واجد شرایط داده شود که اینطور نیست. خوشبختانه کارشناس هنری ارشاد شهرمان مراحل ثبت نام را انجام داده و منتظر هستم.
از چه سالی فعالیت حرفه‌ای خود در عرصه موسیقی و آیین‌های موسیقایی را آغاز کرده‌اید؟
من از سال ۱۳۸۳ فعالیتم در عرصه موسیقی را آغاز کرده‌ام و با صدا و سیما هم همکاری‌هایی داشته‌ام. این فعالیت همواره مستمر بوده است. و اینکه اجراهای مناسبتی متعددی داشته‌ام و با گروه‌ها هم همکاری دارم. جز اینها در سال ۱۴۰۰ نیز طی یک رویداد در جشنواره موسیقی شهرستان مقام اول را کسب کردم. بعد از آن در جشنواره دیگری از طرف ارشاد دعوت شدم و مورد تقدیر قرار گرفتم. البته من به عنوان برگزیده جشنواره ملی منقبت خوانی روستایی رضوی توقع داشتم در جشنواره آواها و نواهای رضوی که از زیر مجموعه‌های بنیاد امام رضا (علیه السلام) است و  در زادگاهم تربت جام برگزار شد دعوت شوم؛ اما علی‌رغم پیگیری‌های فراوان کسی مرا دعوت نکرد. و گلایه من از دبیر جشنواره است. از ارشاد خیلی گلایه ندارم چون آنها خیلی تصمیم‌گیر نبودند. جالب است در جشنواره شهرستان دعوت نمی‌شوم اما بنیاد مرا برای اختتامیه جشنواره امام رضا (علیه السلام) برای اجرای برنامه به مشهد دعوت می‌کند. بزرگترها  دل دریایی دارند. آدم هر چه می‌خواهد باید از یک بزرگ بخواهد. اما هیچ توجهی به این موضوع نشده است. کلا انگار این موفقیت‌ها امتیاز محسوب نمی‌شود. برای من که اینطور بوده است.
آیا دبیرخانه جشنواره «مدیحه‌سرایی و چاووشی‌خوانی روستایی رضوی» شما را به عنوان برگزیده یکی از بخش‌های این رویداد مورد حمایت مالی و معنوی قرار داده است؟
بعد از بازگشت از جشنواره مبلغی به حسابم وایز شد که واقعا خوشحالم کرد. مبلغ قابل توجهی بود.
مسئولان و مخاطبان در جشنواره رضوی امسال از شما استقبال کردند؟
اجرای منقبت‌خوانی برای من اتفاقی همیشگی است و خب در جشنواره هم مورد استقبال قرار گرفتم و مخاطبان نظرشان این بود صدایم سوز خاصی دارد و مخاطب را به خواب می‌برد. از آن روز تاکنون ده‌ها پیام و تکبیر  پیام تبریک از دوستان هنرمندان و حتی نماینده شهرمان در مجلس (که از منطقه خودمان است)، دریافت کرده‌ام که برایم مایه خوشحالی است. اهالی روستایی که در آن حضور داشتیم نیز بسیار از اجرای من و دیگر دوستان استقبال کردند. جالب اینکه یک ماه پیش، یکی از نوجوانان روستای ما که نام بردم محمد حسن‌زاده در نخستین همایش نظامی‌خوانی در بنیاد مفاخر ایران رتبه برگزیده «نظامی‌خوانی» را کسب کرد و شورای روستا برایش بنر زدند. این طور کارها انگیزشی و مایه دلگرمی است.
آیین‌های مذهبی موسیقایی در اغلب شهرها فراموش شده‌اند؛ منظور گونه‌هایی چون «چاوشی‌خوانی»، «منقبت‌خوانی»، «سحری‌خوانی» و دیگر رسوم آیینی است. در روستای شما وضعیت به چه شکل است؟
منطقه ما هم از دیگر شهرها مستثنی نیست و شرایط مشابه شهرها و مناطق دیگر ایران است. الان وضعیت به گونه‌ای است که اغلب مردم آهنگ‌های شاد را دوست دارند. آنها از میان آیین‌های موسیقایی و آهنگ‌های شاد، دومی را بیشتر می‌پسندند. لااقل درباره مردم منطقه خودمان اینگونه است که یا آثار سوزناک را دوست دارند یا آثار شاد را می‌پسندند. در این زمینه حد وسطی وجود ندارد. مردم منطقه ما چون با منقبت‌خوانی و مناجات و نعت عجین شده‌اند خیلی استقبال می کنند. من خودم در تمام ماه مبارک رمضان هر شب مهمان مساجد روستاهای مجاور بودم تا برایشان مناجات و نعت و مقبت بخوانم. گفتم که منطقه ما زادگاه دو شخصیت بزرگ دینی و عرفانی است و این مسئله رونق موسیقی مذهبی طبیعی است.
آیا در زمینه آموزش هم فعال هستید؟ به هرحال یکی از مولفه‌های مهم در زنده نگاه داشتن آیین‌ها آشنایی نسل‌های جدید با آنها و فراگیری آیین‌هاست.
اینکه به طور جدی به آموزش بپردازم خیر اینطور است. اما بچه‌هایم در این زمینه فعال هستند. جاسم یکی از فرزندان هنرمندم است و خواندن را از چهارسالگی آغاز کرده است. این بچه از همان ابتدا هم با استعداد بود و با اینکه اول دبستان است، شعری را هم برای امام رضا (علیه السلام) سروده و ابیات طولانی آن را حفظ کرده است. خیلی دوست داشتم این فرزند را در کلاسی ثبت‌نام کنم که اگر این امکان میسر می‌شد، در آینده هنرمند خوب و کارآمدی را به جامعه تحویل می‌دادم. اتفاقا روزنامه خراسان یک بار آمد و با او مصاحبه کرد. به هرحال زندگی در منطقه‌ای مرحوم فرصت‌های خوب را ازساکنان می‌گیرد و در این میان استعدادهای زیادی حدر می‌روند.
آیا ناگفته‌ای مانده که بیان نشده باشد؟
من از شما بابت توجهتان به هنرمندانی که دور از پایتخت و مراکز شهرها زندگی می‌کنند کمال تشکر را دارم. از وزیر ارشاد و رییس اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی و اداره ارشاد تربت جام می‌خواهم ما را دریابند. واقعا باید فکری به حال ما شود چراکه هیچ حمایتی از ما نمی شود.
ش